పర్యావరణ పరిరక్షణలో.. మహిళల పాత్ర కీలకం

ప్రపంచ బ్యాంక్ అభివృద్ధి సూచికల సేకరణ ప్రకారం, భారతదేశంలో 2022లో స్త్రీలు 48.41%గా నివేదించారు. వారు ప్రకృతి రక్షణ సామర్థ్యాన్ని మెరుగుపరచడం, వ్యవసాయ భూములను నిర్వహించడం, పర్యావరణ భవిష్యత్తును సంరక్షించడం వంటి వాటికి ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తారు. పర్యావరణంలో మహిళలకు వాటా ఉందని పునరావృతమయ్యే అధ్యయనాలు చూపిస్తున్నాయి. మహిళలు తరచుగా ఈ వనరులకు ప్రధాన సంరక్షకులుగా ఉంటారు. వారు తమ దైనందిన జీవితంలో ఈ వనరులను రక్షించుకుంటారు. ఈ క్షీణిస్తున్న జన్యు వనరులతో అనుబంధించబడిన సంప్రదాయ జ్ఞానం సంరక్షకులుగా ఉంటారు.

ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న కమ్యూనిటీలలో, మహిళలు నీరు, ఇంధనం, ఆహారం కోసం వనరులు, అలాగే అడవులు వ్యవసాయ భూభాగాలను నిర్వహిస్తారు. మహిళలు ఇంటి కోసం ఆహారాన్ని వండడం వలన, రుచి, పోషణ కోసం మరిన్ని రకాలను పండిస్తారు, కరువు, వరదలు, వ్యాధుల నుండి జీవవైవిధ్యం, నేల స్థితిస్థాపకత రెండింటినీ రక్షిస్తారు. మొక్కలు నాటడం, కలుపు తీయడం, పంట కోయడం వంటివి స్త్రీలు చేస్తూ జీవవైవిధ్యాన్ని కాపాడుతున్నారు. మహిళలు దైనందిన జీవితంలోని తక్షణ, స్థానిక, సూక్ష్మ స్థాయిల పట్ల ఎక్కువ శ్రద్ధ వహిస్తారు. అటవీ నిర్మూలనకు వ్యతిరేకంగా నీటి సంరక్షణలో భారతదేశంలోని మహిళలు ఎక్కువగా కనిపిస్తారు.

మహిళల పాత్రను గుర్తించి

బీజింగ్ కార్యాచరణ వేదిక (ప్లాట్‌ఫాం ఫర్ యాక్షన్) స్థిరమైన, పర్యావరణ పరంగా మంచి వినియోగం, ఉత్పత్తి విధానాల అభివృద్ధిలో మహిళలు పోషించే ముఖ్యమైన పాత్రను గుర్తించింది. సహజ వనరుల నిర్వహణకు సంబంధించిన విధానాలు, అంతర్జాతీయ సదస్సులో మహిళలు అన్ని స్థాయిలలో పర్యావరణ నిర్ణయాధికారంలో పాల్గొనాల్సిన అవసరాన్ని నొక్కి చెప్పారు. డబ్లిన్‌లో, 1992 జనవరిలో నీరు, పర్యావరణంపై ఎజెండా 21 (రియో డిక్లరేషన్ అడవుల సుస్థిర నిర్వహణ), ఐక్యరాజ్య సమితి సదస్సులో ఆమోదించారు. ఎజెండా 21లో, “సుస్థిరత వైపు మహిళల కోసం గ్లోబల్ యాక్షన్‌పై నిర్దిష్ట అధ్యాయం ఉంది. రియో డిక్లరేషన్‌లో పర్యావరణ నిర్వహణ, అభివృద్ధిలో మహిళలకు కీలక పాత్ర ఉంది. అందువల్ల స్థిరమైన అభివృద్ధిని సాధించడంలో వారి పూర్తి భాగస్వామ్యం చాలా అవసరం. 2002లో జోహన్నెస్‌బర్గ్‌లో జరిగిన ప్రపంచ స్థిరమైన అభివృద్ధి సదస్సు లింగ విశ్లేషణ, లింగ నిర్ధిష్ట వివరాలు, లింగ ప్రధాన స్రవంతి, మహిళల భూమి హక్కులను గుర్తించాల్సిన అవసరాన్ని నిర్ధారించింది. జోహన్నెస్‌బర్గ్‌ డిక్లరేషన్ ప్రకారం, 2002లో సమ్మిట్ అమలు ప్రణాళికలో ఉన్న అన్ని కార్యకలాపాలలో మహిళా సాధికారత, విముక్తి , లింగ సమానత్వం సమీకృతం చేయబడిందని నిర్ధారించడానికి మేము కట్టుబడి ఉన్నాము. మహిళల స్థితిగతులపై నేషన్స్ కమిషన్ పర్యావరణ నిర్వహణ, ప్రకృతి వైపరీత్యాల ఉపశమనంపై అంగీకరించిన తీర్మానాలను ఆమోదించింది. పర్యావరణ నిర్వహణ ప్రచారంలో మహిళల పాత్రపై ప్రపంచ దృష్టి 2004 నోబెల్ శాంతి బహుమతిని గ్రీన్ బెల్ట్ మూవ్‌మెంట్ స్థాపకుడు వంగారి మాథైకి అందించడంతో ఒక మెట్టు పెరిగింది. 2002లో, 22 మంది మహిళా పర్యావరణ మంత్రులు, పర్యావరణ స్వచ్ఛంద సంస్థలకు చెందిన 28 మంది మహిళా నాయకుల భాగస్వామ్యంతో మహిళా పర్యావరణ మంత్రుల నెట్‌వర్క్ ఏర్పడింది.

మహిళల జ్ఞానాన్ని పెంచాలి!

మహిళలు పిల్లలు అలాగే అట్టడుగు వర్గాలు ముఖ్యంగా ప్రకృతి వైపరీత్యాల సమయంలో పర్యావరణ క్షీణతకు ప్రధాన బాధితులు. మహిళలు అనేక ప్రభుత్వ, ప్రభుత్వేతర అటవీ పర్యావరణ కార్యక్రమాలలో పాల్గొన్నారు. అవి చిప్కో ఉద్యమం, కమ్యూనిటీ ఫారెస్ట్రీ కార్యక్రమాలు, సామాజిక అటవీ కార్యక్రమాలు, వ్యక్తిగత పరిరక్షణ కార్యక్రమాలు, స్వయం సహాయక సంఘాల పరిరక్షణ కార్యక్రమాలు, గ్రీన్ బెల్ట్ ఉద్యమం, నగరాన్ని పరిశుభ్రంగా ఉంచే కార్యక్రమం, గ్రీన్ ఇండియా స్వచ్ఛ భారత్ కార్యక్రమాలు మొదలైనవి. మహిళల సామర్థ్యాన్ని చర్చల్లో పాల్గొనేందుకు మెరుగుపరచి మద్దతు ఇవ్వాలి. ప్రభుత్వ ప్రాధాన్యతల సర్దుబాటు ద్వారా లింగ సమానత్వంపై అవగాహన మెరుగుపరచాలి. వనరుల పరిరక్షణలో మహిళల పాత్రలను అర్థం చేసుకోవడం, మద్దతు ఇవ్వడం, మహిళల పర్యావరణ క్రియాశీలతకు మద్దతు ఇవ్వడం, సంఘ సభ్యులుగా ప్రమాద అంచనాలు ఇతర అత్యవసర సంసిద్ధత ప్రయత్నాలలో నిపుణులుగా విపత్తులలో మహిళల పనిని కనిపించేలా చేయడం. ఎక్కువ సమానత్వం కోసం దీర్ఘకాలిక ప్రయత్నాలకు మద్దతు ఇవ్వడం అనగా మహిళలకు భూమిపై హక్కు కలిగించడం, ఆర్థిక స్వాతంత్ర్యం, మహిళలపై హింసను తగ్గించడం, రాజకీయ భాగస్వామ్యం పెరగడం వంటి వాటిపై సమాజ అహగాహనను పెంచాలి. పర్యావరణ నిర్వహణలో మహిళల భాగస్వామ్యాన్ని మెరుగుపరచడానికి వివిధ మార్గాలను అభ్యాసాలను ఉపయోగించుకోవాలి

ప్రభుత్వంలో భాగస్వాములుగా శాస్త్రవేత్తల సమూహాలు... అసంఘటిత కమ్యూనిటీ సమూహాలలో పర్యావరణ నిర్వహణలో మహిళలు పాల్గొనే అవకాశాన్ని సృష్టించాలి. పర్యావరణ అభివృద్ధికి సంబంధించిన నిర్ణయం తీసుకోవడం, ప్రణాళిక, కౌన్సిలింగ్, సేవలలో మహిళల భాగస్వామ్యాన్ని పెంచడం, పర్యావరణాన్ని క్రమం తప్పకుండా సంబంధం ఉన్న సంస్థలు సంస్థలలోని మహిళల ప్రతినిధులు పాల్గొనే అవకాశాన్ని సృష్టించాలి. ప్రమాదకర పదార్థాలు, రసాయనాలు రేడియోధార్మికత గురించి మహిళల జ్ఞానాన్ని పెంచడం. పర్యావరణ అవగాహన సంస్కృతిని బదిలీ చేయడంలో మహిళలు సహాయపడగాలి. జల విద్యుత్ మరియు గ్రీన్‌హౌస్ వాయువులను తగ్గించడానికి, సంస్కృతి పర్యావరణానికి అవసరమైన పరిస్థితులు సృష్టించడానికి, స్థిరమైన అభివృద్ధిని సాధించడానికి అవసరమైన పరిస్థితులు సృష్టించడానికి మహిళల చురుకైన భాగస్వామ్యం చాలా అవసరం.

డా. పి.ఎస్. చారి

ప్రొఫెసర్,

83090 82823