RBI కేవలం నోట్లను మాత్రమే జారీ చేస్తుందా ?

దిశ, ఫీచర్స్ : ఒక సామాన్యుడి మనస్సులో భారతీయ రిజర్వ్ బ్యాంక్ (RBI) అంటే కరెన్సీని జారీ చేసే సెంట్రల్ బ్యాంక్. అలాగే ద్రవ్య విధానాన్ని జారీ చేయడాన్ని నిర్వహిస్తుంది అని మాత్రమే తెలుసు. కానీ ఆర్‌బీఐ పరిధి ఇదొక్కటే కాదు. గత 90 ఏళ్లలో ఆర్‌బీఐ బాధ్యతలు, పని తీరు మారాయి. రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా తన 90వ వార్షికోత్సవాన్ని జరుపుకుంటున్న సందర్భంగా ఏయే పని చేస్తుందో ఇప్పుడు తెలుసుకుందాం.

మార్కెట్‌లో ఏ కరెన్సీ చలామణిలో ఉన్నా ఆర్‌బీఐ నియంత్రిస్తుంది. ఏ నోట్లు చెల్లుబాటవతాయో, ఏది చెల్లుబాటు కావో నిర్ణయించేది సెంట్రల్ బ్యాంక్. ఉదాహరణకు, హోలీ రంగుల కారణంగా నోట్ల రంగు మారితే, అటువంటి నోట్లు మార్కెట్లో చలామణిలో ఉంటాయా లేదా అని RBI నిర్ణయిస్తుంది.

నోటు జారీ నుంచి విదేశీ కరెన్సీ వరకు..

భారతదేశంలో కరెన్సీని ముద్రించే, జారీ చేసే బాధ్యత ఏకైక సెంట్రల్ బ్యాంక్, RBI మీద ఉంటుంది. మార్కెట్‌లో రూ.100 నోట్లు ఎన్ని, రూ.50 ఎన్ని నోట్లు అందుబాటులో ఉండాలనేది ఆర్బీఐ నిర్ణయిస్తుంది. రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా కరెన్సీని జారీ చేయడానికి కనీస నిల్వ విధానాన్ని అవలంబించింది. ఈ వ్యవస్థ 1957లో ఆమోదించారు. అంటే 200 కోట్ల రూపాయల వరకు బంగారం, విదేశీ మారక ద్రవ్య నిల్వలను మాత్రమే ఆర్‌బీఐ తన వద్ద ఉంచుకుంటుంది. ఇందులో రూ.115 కోట్ల విలువైన బంగారం ఉంటుందని, మిగిలిన నిల్వ విదేశీ కరెన్సీలో ఉంటుందని పేర్కొంది.

ప్రభుత్వ బ్యాంకర్, సలహాదారు

రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా కూడా బ్యాంకర్, ఏజెంట్, కేంద్ర రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల సలహాదారు పాత్రను పోషిస్తుంది. ఇది ప్రభుత్వానికి బ్యాంకింగ్ సంబంధిత పనులను కూడా చేస్తుంది. అంతే కాదు ఆర్థిక వ్యవస్థను ఎలా మెరుగుపరచాలనే దానిపై కేంద్రరాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు ఆర్‌బీఐ సలహాలు కూడా ఇస్తుంది. అలాగే పర్యవేక్షణ విధానాన్ని కూడా జారీ చేస్తుంది. అంతే కాకుండా ప్రభుత్వం పై సాధారణ ప్రజల రుణ భారం సమస్యలను పరిష్కరించే పనిని రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా చేస్తుంది.

అందుకే దీన్ని బ్యాంకుల బ్యాంకు అంటారు..

దేశంలోని అన్ని బ్యాంకులకు ఆర్‌బీఐ బ్యాంకే బ్యాంకు. అందుకే దీన్ని బ్యాంకుల బ్యాంకు అంటారు. దేశవ్యాప్తంగా ఉన్న బ్యాంకులు ప్రజలకు రుణాలను పంపిణీ చేస్తాయి. అయితే RBI దేశంలోని వాణిజ్య బ్యాంకులకు రుణాలు ఇస్తుంది. వాణిజ్య బ్యాంకులు జారీ చేసే రుణాలను నియంత్రించే బాధ్యతను భారతీయ రిజర్వ్ బ్యాంక్ తీసుకుంటుంది. ఆర్థిక వ్యవస్థలో కరెన్సీ ప్రవాహానికి కూడా ఇది బాధ్యత వహిస్తుంది. ఆర్థిక వ్యవస్థలో తగినంత డబ్బు సరఫరా ఉందని, ఇది దేశంలో ద్రవ్యోల్బణ పరిస్థితికి దారితీయవచ్చని RBI అనుకున్నప్పుడు అది తన ద్రవ్య విధానం ద్వారా ద్రవ్య సరఫరాను తగ్గిస్తుంది.

విదేశీ మారక నిల్వల బాధ్యత..

విదేశీ మారకపు రేట్లను స్థిరంగా ఉంచే లక్ష్యంతో రిజర్వ్ బ్యాంక్ వాటిని కొనుగోలు చేస్తుంది, విక్రయిస్తుంది. దేశ విదేశీ మారక నిల్వలను కూడా కాపాడుతుంది. ఆర్థిక వ్యవస్థలో దాని సరఫరా తగ్గినప్పుడు విదేశీ కరెన్సీని విక్రయిస్తుంది. కొన్ని నివేదికల ప్రకారం ప్రస్తుతం, భారతదేశం వద్ద దాదాపు US $ 487 బిలియన్ల విదేశీ మారక నిల్వలు ఉన్నాయి.

అంతే కాకుండా నాబార్డ్‌కు బదిలీ చేసిన వ్యవసాయానికి రుణాన్ని ఏర్పాటు చేయడం, ఆర్థిక డేటాను సేకరించి ప్రచురించడం కూడా ఈ బ్యాంక్ బాధ్యతలో భాగమే. ఇది అంతర్జాతీయ ద్రవ్య నిధి (IMF)కి ప్రభుత్వ ప్రతినిధిగా కూడా పనిచేస్తుంది. భారతదేశ సభ్యత్వానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది.