మాస్టర్ ఫిలిం మేకర్ మృణాల్ సేన్

భారతీయ నవ్య సినిమా ప్రపంచానికి ఆధునికతను, ప్రగతి శీల భావనలను కూర్చిన సినీ వైతాళికుడు మృణాల్ సేన్. ఆయన సామాజిక వాస్తవ వాద దృక్పథంతోనూ, తర్వాత అంతర్ముఖీనుడై ఆధునిక సినిమా భాష్యంతో సినిమాలు తీసి లెజెండరీ ఫిలిం మేకర్‌గా నిలిచాడు. తన సినిమా ల్లో సెల్యులాయిడ్ పైన మౌలికంగా తన తాత్వికతను ఆవిష్కరించిన వాడు. కలకత్తా నగరం భారతీయ సినిమా రంగానికి అందించిన ముగ్గు రు క్లాసిక్ ఫిలిం మేకర్స్‌లో రిత్విక్ ఘటక్, సత్య జిత్ రే ల తోపాటు మృణాల్ సేన్ కూడా ఒకరు.

సినిమా... సాంకేతిక మాయాజాలం కాదు

‘కొత్త భావనలు కొత్త ఆలోచనలు కలిగించడానికి వాటిని అభివృద్ధి పరిచి వాటి ద్వారా కళాత్మక ఆనందాన్ని ఆలోచనని పంచడానికి సినిమా కృషి చేయాలి. అంతే తప్ప కేవలం సాంకేతిక మాయాజాలంతో మాజిక్కులు సృష్టించడం కాదు’ అని విశ్వసించిన వాడు మృణాల్ సేన్. తన నాలుగు దశాబ్దాల సినీ ప్రస్థానంలో సేన్ 30కి పైగా సినిమాలు రూపొందించాడు. సేన్ 1923 మే 14న తూర్పు బెంగాల్ (ప్రస్తుతం బంగ్లాదేశ్) లోని ఫరీద్పూర్‌లో జన్మించాడు. 1940లొ తన ఇంటర్ విద్య పూర్తి చేసుకొని కలకత్తా చేరుకున్నాడు. తన యవ్వన దశలోనే స్పానిష్ సివిల్ వార్, ఫాసిస్టు వ్యతిరేక పోరాటాలతో ప్రభావితుడైన మృణాల్ సేన్ ఎస్.ఎఫ్.ఐ సంస్థలో కార్యకర్తగా పని చేసాడు. తర్వాత తన కార్యరంగాన్ని పూర్తిగా ఇండియన్ పీపుల్స్ థియేటర్‌తో పెన వేసుకున్నాడు. అక్కడే పరిచయమయిన గీతా సేన్‌ను ప్రేమించి పెళ్లి చేసుకున్నాడు.

ప్రపంచ సినిమాలు చదువుతూ..

డిగ్రీ చదువు పూర్తయిన తర్వాత సేన్ ఆర్ధిక స్థితి దయనీయంగా మారింది. రోజూ తన కాలాన్ని అధిక శాతం ఇంపీరియల్ లైబ్రరీలో గడుపుతూ సినిమాకు సంబంధించిన అనేక పుస్తకాలు చదవడంతో పాటు చార్లీ చాప్లిన్ పైన ఒక పుస్తకం కూడా రాశాడు. 1947 సత్యజిత్ రే, చిదానాంద్ దాస్ గుప్తా, నిమాయ్ ఘోష్‌లు ఏర్పాటు చేసిన ఫిలిం సొసైటీ‌లో చేరి ప్రపంచ సినిమాల్ని చూడడం ఆరంభించాడు. ప్యారడైజ్ కేఫ్‌లో ఘటక్, రే తదితరులతో పాటు సినిమా చర్చల్లో పాల్గొనే వాడు. 1952లో దేశంలో మొట్టమొదటి సారి జరిగిన అంతర్జాతీయ చలనచిత్రోత్సవంలో రషోమాన్, ఓపెన్ సిటీ, బైసికిల్ తీఫ్ లాంటి సినిమాలు చూసి తన దృక్పధానికి పదును పెట్టుకున్నాడు సేన్. 1956లో తన మొదటి సినిమా ‘రాత్ భూరె’ తీసాడు. తన మొదటి ప్రయత్నాన్ని విఫల ప్రయత్నంగానే మృణాల్ సేన్ భావించినప్పటికీ తర్వాత ఆయన ‘నీల్ ఆకాశార్ నీచే’’ రూపొందించాడు. చైనా యువకుడికి బెంగాల్ యువతికి నడుమ జరిగిన ప్రేమ అనుబంధాన్ని ఆధారంగా చేసుకొని ఈ సినిమా నిర్మించాడు. ప్రధాని నెహ్రూ ఆ సినిమాను గొప్ప సినిమాగా అభినందించారు. తర్వాతి కాలంలో చైనా యుద్ధ సమయంలో ఆ సినిమాను నిషేధించారు. ‘బైసే శ్రావణ్’ మృణాల్ సేన్ మూడో సినిమా. వెనిస్, లండన్ తదితర ఫెస్టివల్స్‌లో ప్రశంసల్ని అందుకుందీ సినిమా.

నవ్య సినిమాకు ఆద్యులు..

ఫ్రెంచ్ మాస్టర్స్ ప్రభావంతో ఆ తర్వాతి కాలంలో మృణాల్ సేన్ సినిమా నిర్మాణ సరళిలో పెద్ద మార్పు వచ్చింది. వివరణాత్మక ధోరణి నుండి వైదొలిగి తనదయిన క్లాసిక్ ధోరణికి మారిపోయాడు. తర్వాత ఉన్నత వర్గాల పైన పేరడీగా 1965‌లో ‘ ఆకాష్ కుసుమ్’ ’ సినిమా నిర్మిం చాడు. తర్వాత ఒడియా భాషలో సేన్ ‘మథిర మనిష’ సినిమా తీసాడు. 1969‌లో మృణాల్ సేన్ సిగ్నేచర్ ఫిలిం ‘భువన శోం’ రూపొందించాడు. ఉత్పల్ దత్ , సుహాసిని మూలేలు ప్రధాన పాత్రల్ని పోషించారు. ఈ సినిమా ప్రముఖ రచయిత బంపూల్ రాసిన చిన్న కథ ఆధారంగా నిర్మించబడింది. గ్రామీణ నగర అంతరాల్ని, మోనో టానీని ఒంటరితనం తదితర అనేక అంశాల్ని ఆవిష్కరించిన హిందీ సినిమా అది. భారతీయ నవ్య సినిమా చరిత్రలో ‘భువన్ శోం’ది గొప్ప స్థానం.

రాజకీయ విశ్వాసాలే ప్రాతిపదికగా

ఆ తర్వాత మృణాల్ సేన్ తన రాజకీయ విశ్వాసాల బహిరంగ ప్రకరణలుగా చెప్పుకునే కలకత్తా ట్రిలోజీ సినిమాలు వచ్చాయి. అప్పటి కలకత్తా నగరంలో పెల్లుబికిన రాజకీయ అంతర్మధన స్థితులు, ఉడికిపోతున్న సామాజిక స్థితిగతుల్ని ఈ మూడు సినిమాలు గొప్పగా ప్రతిభావంతంగా చూపించాయి. మొదట 1970లో 'ఇంటర్వ్యూ', 1972లో ‘కలకత్తా 71', 1973లో 'పదాతిక్’ లు వచ్చాయి. ఈ మూడు సినిమాలు కమ్యూనిస్టు పార్టీలో వచ్చిన విభజన, ఎగిసిన నక్సలైట్ ఉద్యమం నేపథ్యంలో రూపొందాయి. అత్యంత విశ్లేషణాత్మకంగా నిర్మాణమైన ఈ సినిమాలు ఆనాటి పరిస్థితులను ఆవిష్కరించాయి. తర్వాత సేన్ 1974లో 'కోరస్’ సినిమా తీసాడు అది జాతీయ స్థాయిలో ఉత్తమ సినిమాగా అవార్డును గెలుచుకొంది.

'మృగయా' అద్బుత సినిమా

1976లో మృణాల్ సేన్ తీసిన ‘’మృగయా’’ 1930ల నాటి స్థితిగతుల పైన తీసిన సినిమా. అడవిలో మనుషుల్ని చంపుతూ వున్న మృగాలను చంపితే ఓ యువకునికి బహుమతిచ్చిన వారే, మనుషుల్ని పీక్కు తింటున్న మానవ మృగాన్ని చంపితే ఉరిశిక్ష వేస్తారెందుకని ప్రశ్నిస్తాడు మృణాల్ సేన్. కె. రాజేశ్వర్ రావు నిర్మించిన ఈ సినిమాకు భగవతీ చరణ్ పాణిగ్రాహి రచించిన కథ మూలం. ఈ సినిమా సరిగ్గా ప్రసిద్ధ కథా రచయిత కాళీపట్నం రామారావు మాస్టారి ‘యజ్ఞం’ కథను గుర్తుకు తెస్తుంది. మిథున్ చక్రవర్తి మొట్టమొదటిసారిగా నటించిన ఈ సినిమాకు ఆయనకు ఉత్తమ నటుడి అవార్డు కూడా వచ్చింది, ఇక తెలుగులో మృణాల్ సేన్ ‘ ఒక ఊరి కథ’ తీసాడు. మున్షి ప్రేమ్ చంద్ కథ ఆధారంగా రూపొందింది.

తన మొత్తం సినీ కెరీర్‌లో..

తర్వాత సేన్ ‘ఏక్ దిన్ ప్రతిదిన్’ , ‘అకాలేర్ సంధానే’, చలచిత్ర’, ఖరీజ్’, ‘ఖండహార్’ తదితర సినిమాల్ని తీసాడు. ఇక ఫ్రెంచ్ ప్రభుత్వ సహకారంతో ఆయన తీసిన ‘జెనెసిస్’, ‘రాజస్థాన్’ ఎడారుల్లో నిర్మితమై వినూత్న సినిమాగా పేరొందింది. ఇక బెర్లిన్ గోడ పగలగొట్టడం, తూర్పు యూరప్ దేశాల్లో కమ్యూనిజం విఫలం చెందడం తదితర నేపథ్యాలతో సేన్ తీసిన సినిమా ‘మహా పృథ్వీ’. కలకత్తాలోని ఒక మధ్యతరగతి కుటుంబ నేపథ్యం నుంచి అంతర్జాతీయ రాజకీయాల్ని సేన్ చర్చిస్తాడు. తర్వాత తన 76 ఏళ్ల వయసులో మృణాల్ సేన్ ‘అంతరీన్’ సినిమా తీసాడు. తన మొత్తం సినీ కెరీర్‌లో 27 ఫీచర్ ఫిలిమ్స్, 13 ఎపిసోడ్స్ టీవీ సీరియల్స్ తీసిన మృణాల్ సేన్ ప్రపంచవ్యాప్తంగా సినిమాకు సంబంధించి భారతీయ ప్రగతిశీల సంతకంగా చెప్పుకోవచ్చు. ఎన్నో ఫిలిం ఫెస్టివల్స్‌లో ఆయన సినిమాలు ప్రదర్శించబడి అవార్డులు అందుకున్నాయి. దేశంలో కూడా జాతీయ స్థాయిలో ఆయన సినిమాలు తమ ప్రత్యేకతను చాటుకున్నాయి. ఫిలిం సొసైటీ ఉద్యమంలో కూడా ఆయన కృషి గొప్పది. భారతీయ సినిమాకు సంబంధించి ఆయన లెజెండరీ ఫిలిం మేకర్. ఆయన 2018 డిసెంబర్ 30న ఈ లోకాన్ని వీడి పోయారు.

-వారాల ఆనంద్

94405 01281