ఆదివాసీల ఆత్మగౌరవ చిహ్నాలు పచ్చబొట్టు!

నుదుటి మీద బొట్టు పెట్టుకోవడం భారతీయతే కాదు.. చక్కని ఆరోగ్య హేతువు కూడా. బొట్టు కొద్దికాలం ఉండిపోతుంది. కానీ కలకాలం చెరిగిపోకుండా కడదాకా వుండేది కేవలం ‘పచ్చబొట్టు’ మాత్రమే. ఇది ఆదివాసీ ఆడబిడ్డల పాలిట గౌరవ చిహ్నమే కాదు. ఒకప్పుడు వారి పాలిట ఆత్మరక్షణ కవచమై ఆదిమజాతిని కాపాడింది. అందుకే వారు నేటికీ పచ్చబొట్టు ధరిస్తూ ఆ సంప్రదాయాన్ని కాపాడుకుంటూ వారి సంస్కృతిని ప్రతిబింబిస్తున్నారు. ఆదివాసీ అమ్మాయిలు వీటిని అందం కోసమే కాక, తమజాతి గుర్తింపు చిహ్నంగా, తమ జాతి రక్షణ కవచంగా వాడతారు. ఆనాడు తమజాతిని, శత్రురాజుల నుంచి రక్షించిన పచ్చరంగునే పచ్చబొట్టు పేర రకరకాల ఆకృతులతో అలంకరించుకుంటున్నారు. గిరిజనుల్లో పచ్చబొట్టు అనేది తోటి, కోలాం అనే తెగలోని స్త్రీలకు మాత్రమే పరిమితమైన కళ. కానీ నేడది విశ్వవ్యాప్తం అయింది.

రోగాల నుంచి రక్షించుకునేందుకు..

గిరిజన తెగల్లో పచ్చబొట్లు ఎంత ఎక్కువగా పొడిపించుకుంటే వారు అంతటి ధైర్యవంతులుగా సమాజంలో గౌరవించబడతారని వారి ప్రగాఢ నమ్మకం. అందుకే వారు పచ్చబొట్లకు అధిక ప్రాధాన్యత ఇస్తారు. ముఖ్యంగా మధ్యప్రదేశ్ లోని ఆదివాసులు వీటికి ప్రాధాన్యత ఇస్తారు. వీటి ద్వారా ఎవరు ఏ తెగకు చెందినవారో గుర్తించవచ్చునట! బిల్లుల జాతిలో స్త్రీలు పెళ్లికి ముందు పక్షి ఆకారపు పచ్చబొట్టును కళ్లు, కణితి ప్రాంతంలో పొడిపించుకుంటారు. ఇలా చేయడంతో వారిలో భద్రతా భావం పెరగడమే గాక శుభసూచకంగా కూడా భావిస్తారు. అక్కడి తెగవారు మాత్రమే కంటి వద్ద తేలు బొమ్మలు పొడిపించుకుంటారు. తాము చేసే మంచి పనులకు గుర్తుగా చనిపోయాక కూడా ఇవి ఉంటాయని వారికి నమ్మకం. గోండు జాతి మోకాళ్లు మోచేతులపైన వీటిని పొడిపించుకుంటారు. వనవాసీ స్త్రీలకు పచ్చబొట్ల పైన మక్కువ ఎక్కువ. పచ్చబొట్లకు వాడే రంగులు సహజసిద్ధమైన వనమూలికలు కాబట్టి వాటిని పొడిపించుకోవడం వల్ల అందానికి అందంతో పాటు ఆరోగ్యం కూడా కలుగుతుందని నమ్మకం. మోకాళ్ళ నొప్పులు, మోచేతుల నొప్పులు తలనొప్పితో పాటు నరాల సంబంధమైన వ్యాధులకు కూడా ఇది దివ్యమైన ఔషధంగా పనిచేస్తుందని వారు భావిస్తారు. పక్షవాతం వంటి భయంకర వ్యాధుల బారిన పడకుండా కూడా ఇవి రక్షిస్తాయంటారు. ‘దేల్ ఖండ్’ తెగవారైతే స్త్రీ చనిపోతే వారికి మిగిలే ఆస్తి ‘పచ్చబొట్టు’ మాత్రమే అని నమ్ముతారు. ఎక్కడైతే అభద్రతా భావం ఏర్పడుతుందోనని అనుమానం కలిగితే అక్కడి స్త్రీలందరూ పచ్చబొట్లు పెట్టుకోవాల్సిందేనట! రోగాలు సంభవించినప్పుడు ప్రభావిత భాగాలపై పచ్చబొట్లు వేసుకునే వారు గిరిజనులు. పూర్వం తమ పిల్లల్ని గుర్తు పట్టేందుకు శిశువుకు మూడు నెలలు రాగానే పచ్చబొట్లు వేసేవారు. కవల పిల్లలైతే ఖచ్చితంగా ఒకరికైనా వేయాల్సిందే. ఇందుకు వారాంతంలో జరిగే సంతలు, గ్రామదేవతల ఉత్సవాలను ఉపయోగించుకునేవారు.

దీనిని తయారు చేసేందుకు..

పచ్చబొట్లను సన్నని మూడు సూదులను దగ్గరగా చేర్చి చేతికి పట్టుకొనేలా దారంతో చుట్టగా చుట్టి.. పెద్దేగి (ఒక అడవి జాతి) చెట్టు బెరడును తెచ్చి చిన్న కుండలో వేసి మాడిపోయేవరకు వేడిచేస్తే పచ్చని రంగు వస్తుంది. దానిని సన్నటి కట్టెపుల్లతో శరీరంపై మొదట ఆకారం వేసి, ఆముదం నూనెను, ఆ రంగులో ముంచి శరీరంపై సూదితో పొడుస్తారు. దీంతో పచ్చబొట్టు ఆకర్షణీయంగా కనిపిస్తుంది. ఇది క్రమశిక్షణ, ఓర్పుతో వేస్తుంటారు. ఇది తయారు చేసుకునేందుకు వేరు వేరు పద్ధతులు వాడుతుంటారు. కొందరు పాము చర్మం కాల్చి బూడిద చేసి దానిని అవిశనూనెలో కలిపి పచ్చబొట్టు తయారు చేయడం ఒక పద్ధతి.. కాగా పచ్చని ఆకులు, దొండ ఆకులు రసాన్ని తీసి దీపపు మసి చేత కర్రలు కాల్చగా వచ్చిన బొగ్గుల మసిని కలిపి దీనిని తయారుచేయడం మరో ప్రత్యామ్నాయం. సాధారణంగా స్త్రీలే ఈ పచ్చబొట్లు పొడవడంలో తర్పీదు పొంది వారే ఒకరికి ఒకరు పొడుచుకుంటారు.

పురాణం ప్రకారం ఆదిదంపతులైన శివపార్వతుల కల్యాణంలో తోటీలు పార్వతికి నుదుటిపై పచ్చబొట్టు వేశారని, వేశాకే వివాహం జరిగిందని చెబుతుంటారు. ఇదే సంప్రదాయాన్ని రాజ్ గోండు అమ్మాయిలు పాటించేవారు. ఈ సంప్రదాయం క్రీ.పూ.1400 సంవత్సరాల నుండి ఉన్నట్లు తెలుస్తోంది. వీటిని ఆదివాసీలపై పరిశోధనకు వచ్చిన విదేశీ పరిశోధకులు హైమండార్ఫ్, మైఖేల్ యార్క్ వంటివారు తమ రచనలు, డాక్యుమెంటరీల్లో ప్రస్తావించారు. 2020 లో నేషనల్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫ్యాషన్ టెక్నాలజీ విద్యార్థులు పచ్చబొట్టుపై అధ్యయనం చేసి, పచ్చబొట్టుకు తొలితరం వారసులైన తోటి తెగవారు ప్రస్తుతం పదివేల మంది మాత్రమేనని తేల్చారు. ప్రస్తుతం దీనికి గిరిజనేతరులకు అలవాటుపడిన వీటి సృష్టికర్తలు మాత్రం వనవాసీలు అన్నది చరిత్ర చెబుతున్న సత్యం. భవిష్యత్ తరాలకు ఈ కళ అందితేనే పచ్చబొట్టు పదిలంగా ఉంటుందనేది సత్యం. తరతరాల సంప్రదాయాలు రక్షించబడితేనే పచ్చబొట్టు సంప్రదాయం పునద్ధర్శనమవుతుంది.

గుమ్మడి లక్ష్మీనారాయణ,

ఆదివాసీ రచయితల వేదిక, తెలంగాణ.

9491318409